4-5 жастағы балалардың тіл дамытуы бойынша ұсыныстар

4-5 жастағы балалардың тіл дамытуы бойынша ата-аналар үшiн ұсыныстар      

      Мектепке дейінгі балалық шақ - адамның сөйлеу, бар болмысымен және психикалық

қалыптасуындағы маңызды мерзiм.

Баланың туу сәтінен бастап әр түрлі дыбыстар жиындарына бөленеді: адамдардың сөзi; құстар мен малдар шығаратын дыбыстар; музыка; ағаштардың жапырағының сыбдыры… Бiрақ жалғыз ғана маңызды, тек қана

баланың қарым-қатынасының мақсаттарына ересек қызмет көрсететiн сөйлеу дыбыстар, мәлiметтiң тапсыру құралымен және нақтылы әсерлерге түрткi болып табылады. Балдырған сөздердiң мағынасын түсiне алмай жатқанда әлi, сөз айта алмайды, бiрақ ол интонацияны сезiнедi, ненiң арқасында және мағына бойынша сөз

танып бiледi.

Бала бiртiндеп бiз айтатын сөзде құлақ сала ана тiлiнiң дыбыстары оларды қайталауға тырысады естiп танып бiледi. Бала мiне сөйлей бастады. Ол бiрақ сөз айтуға, барлық дыбыстар айқын айтуға, буын құрылымын әрдайым айқын сақтай алмайды.

Барлық балалардың сөйлеу дамытуды әртүрлi деңгейде болады. үш жылдарға ендi бiрi күрделi буын құрылымы бар сөз және тiптi сөздер таза және дұрыс айтады. Басқасы жас шамасы келсе де әлi де айқын жеткiлiктi айта алмайды, жеке дыбыстарды терiс айтады. Мұндай балалар көп.

Ауытқулардың дауыстауларын табысты коррекция және балалардың жан-жақты дамытуы үшiн балабақшасында алған дағдыларын үйде бекiту, мектепке дейінгі балалардың үйрену процессiн үзiлiссiздiгiн барынша қамтамасыз етуге керек. Ата-аналарға сондықтан ережелердiң қатарын ұстанып тұрулары керек:

1. Өзіңіздің сөйлеу дағдыларыңызға  көңiл бөліңіз, өйткенi ересек айтқан сөз дұрыс үлгi болып табылады, ал көбiнесе баланың сөзiнiң лексикалық, грамматикалық тараптарының терiс дамытуы болып табылады.

2. Балаларының күнделiктi өмiрiне сауаттылық дауыстаудың қарым-қатынасымен толтырылу: мысалы, қоршаған заттар және құбылыстардың аталулары арқылы бұл доп, бұл тымақ және тағы басқалар пәндiк сөздiктi жетiлдiру; меншiктi сөзде сөздердiң аяқтауы айқын айтсын, балаға әр түрлi контексттердегi сөздердiң дыбыс шығаруын, өзгерiстi есту мүмкiндiгi берiлсiн, грамматикалық формалар және тағы басқаларды дұрыс жарату (мысалы: Бұл кiтаптар; кiтаптар жоқ; кiтап туралы ойлаймын; кiтаптің суретiн саламын. Коля сурет салды, Даша суретiн салды. және тағы басқалар); балаларының сөйлеу жүйенiң элементтерi мән беретін ықылас көрсетсiн - етiстiктер, күнделiктi өмiрден мысалдары, балаларға сәйкесiнше мағына бойынша оларды дифференциалдауға оқыту тесiктi (мысалы: тұрып, жатып, тiктi, iлгек қадап, гүл тiктi және тағы басқаларды); балалардың назарын контекстiк сөздегi кеңiстiктiң

сылтауларын дұрыс түсiнуге және қолдануға аудару (мысалы, үстелге қарындашты қою, үстелден қарындашты ал, үстелге қарындашты қой, артыңа қарындашты тық және тағы басқалар).

1. Баланың назарын азықтың даярлау процессіне, оның сапалы құрамына, әзiрлеген өнiмдерге аудару (мысалы:

қалай ас пісіреміз: қуырамыз, пiсiреміз, тазалаймыз; татымдар: дәмдi, тәттi, ащы, ыстық, суығы; түсі: жасыл, сарысы).

2. Жұмысты ұйымдастыруда маңызды рөл баланың қалаулы ойыншықтары болуы керек. Олардың рөлi баланың

дамытуында баға жетпес, соның iшiнде қисынды сөздiң құрастыруында. Қысқа ұсыныстардың құрастыруы, олардың iшiнен кiшкентай әңгіме құру, соның iшiнде қалаулы ойыншық туралы құрастыруы, оның иесі - балаға үлкен рахаттануды әкеледi.

3. Барлық жоғарыда айтылған жұмыс баланың биiк қызу көтеруiнде болу үшiн маңызды және жасырын, жабысқақ

емес, ойын формада тектi сөздiң күрделi құрылымымен меңгеруге мүмкiндiк бердi.

4. Ата-аналар баланың реакциясы әр түрлi бола алатынын есепке алуы керек: бiрде тез, бiрде өте көңiлсiз, бiрде

тым көңiлдi, қарқынды, бiрде өте ақырын. Бұл, ата-аналардың ары қарай жұмысынан итеруi керек болғанында емес, өз баласының дербес ерекшелiктерi, аналық сезгiштiктi және ниет есепке ала көмектесуге қызықтыра керiсiнше, онымен бiргеге сөйлеу қиыншылықтарды жеңiп шыққанында.